Historia powstania i wygląd pomnika
Pomnik premiera Stanisława Mikołajczyka znajduje się przed budynkiem Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego przy al. Niepodległości 16/18. Fundatorem monumentu było Towarzystwo im. Stanisława Mikołajczyka w Poznaniu, które starania o jego zbudowanie rozpoczęło już w 1994 roku, a fundusze na ten cel gromadziło za pomocą publicznych zbiórek. Proponowanych było kilka lokalizacji dla posągu: park J.H. Dąbrowskiego, park Marcinkowskiego, pl. Andersa oraz skwer przy ul. Królowej Jadwigi u zbiegu z ulicami Krakowską i Karmelicką. Ostatecznie, w 1995 roku, podjęto uchwałę o usytuowaniu pomnika w obecnym miejscu.
Projekt rzeźby wykonał Jerzy Sobociński, przygotowana została w odlewni Art Product Sp. z o. o., a teren wokół niej zaaranżowany został przez architekta Józefa Iwańskiego. Wykonana z brązu postać premiera (mierząca 4 m i ważąca 1,5 tony) umieszczona jest na cokole z czarnego granitu Babia Verde, pochodzącego z Brazylii. Na granitowej belce znajduje się dewiza Mikołajczyka, którą sformułował podczas swego ostatniego publicznego wystąpienia:
Wytrwajcie w służbie Polski
Obok niej znajduje się czterolistna koniczynka – symbol szczęścia oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, a niżej tablica z syntetyczną biografią polityczną Mikołajczyka.
Stanisław Mikołajczyk,
premier rządu R.P., minister Rolnictwa, wiceprezydent FAO,
powstaniec wielkopolski 1918-1919, uczestnik wojen 1920, 1939,
prezes Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych,
prezes Międzynarodowej Unii Chłopskiej,
prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego,
mąż stanu i wielki patriota.
Wdzięczni Rodacy.
1997
„Emigrancki płaszcz”
Postać Stanisława Mikołajczyka przedstawiona jest na pomniku w pozycji stojącej, w lekkim rozkroku, a premier ubrany jest w rozpięty pod szyją płaszcz, który często nosił podczas swoich publicznych wystąpień. Płaszcz ten tak zrósł się z postacią premiera, że stał się wręcz symbolem losu emigracyjnego polityka, który zawsze musi być przygotowany na to, by natychmiast wyruszyć w drogę. Pisał o tym zresztą autor pomnika Jerzy Sobociński:
Postać w płaszczu. Płaszcz-los Mikołajczyka, który był człowiekiem podróży, przemieszczającym się przez całe życie (historycy określają to metaforycznie jako „płaszcz emigranta”). Realne kształty portretu postaciowego z brązu stapiają się ku dołowi z architektoniczną formą kamienia, by wejść w bryłę cokołową.
„Emigrancki płaszcz” wiąże się z biografią Stanisława Mikołajczyka, który przed wojną był działaczem ruchu ludowego, organizował strajki chłopskie, ukrywał się przed aresztowaniami. W czasie wojny znalazł się na emigracji w Londynie, gdzie tworzył rząd premiera Sikorskiego, a po jego śmierci, sam został premierem. Nie zdając sobie sprawy z faktu, że los Rzeczypospolitej został przesądzony na konferencji w Teheranie, walczył o odbudowę Polski w przedwojennych granicach, a gdy to się nie powiodło, w ślad za prezydentem i naczelnym wodzem, podał się do dymisji. Po wojnie powrócił do kraju i został wicepremierem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej zdominowanego przez komunistów. Potępiał zbrodnie Narodowych Sił Zbrojnych oraz nieprzejednaną postawę emigracyjnych polityków, jego PSL zdobył gigantyczne poparcie w wyborach do Sejmu Ustawodawczego, ale w wyniku ich sfałszowania objął zaledwie ułamek miejsc w Sejmie. W związku z informacjami o planowanym aresztowaniu i procesie pokazowym, zwrócił się do ambasady USA o pomoc w ucieczce z kraju. Na emigracji politycznej nie odegrał już żadnego znaczenia, nawet jego środowisko się od niego odwróciło. Pozostał w Stanach Zjednoczonych, gdzie zmarł w 1966 roku.
Pomnik budzi liczne zastrzeżenia estetyczne. Już Komisja Artystyczna Urzędu Miasta wyrażała opinię, że w celu uniknięcia sztampowości w ujęciu tematu, powinien zostać rozpisany konkurs na jego projekt. Działacze Towarzystwa im. Stanisława Mikołajczyka nalegali jednak na tradycyjną formę posągu i szybkie jego przygotowanie, w związku ze zbliżającą się 95. rocznicą urodzin i 30. rocznicą śmierci premiera, a wszelkie uwagi traktowali jako wyraz niechęci do jego postaci oraz idei jego upamiętnienia w przestrzeni miejskiej. W wyniku nacisków i pośpiechu, odstąpiono nawet od wykonania makiety w skali 1:1, która pozwoliłaby właściwie usytuować zaprojektowany posąg. Efektem jest schematyczny monument, stanowiący nieudany melanż dziewiętnastowiecznej rzeźby pomnikowej oraz postaci ukazanej w nadętej pozie charakterystycznej dla epoki komunizmu.
Uroczystości związane z monumentem
Pomnik Stanisława Mikołajczyka odsłonięty został 4 maja 1997 roku. Specjalnym gościem uroczystości był jedyny syn premiera – Marian Mikołajczyk, mieszkający na stałe w USA. Mszę w kościele farnym celebrował arcybiskup ks. Juliusz Paetz, który w homilii mówił o uznaniu Kościoła dla aspiracji środowisk wiejskich. Po odsłonięciu pomnika goście udali się na uroczysty raut w poznańskiej Operze, gdzie wręczane były odznaczenia państwowe.
Trzy lata później wokół postaci Stanisława Mikołajczyka ponownie zrobiło się w Poznaniu głośno. Do kraju powróciły bowiem ze Stanów Zjednoczonych doczesne szczątki premiera oraz jego żony. Uroczystości pogrzebowe odprawione zostały w Warszawie oraz w katedrze poznańskiej, po czym prochy złożone zostały w kwaterze na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu.
Paweł Cieliczko
Bibliografia:
- Joanna Figuła-Czech, Między ideą i realizacją. Poznańskie pomniki po 1989 roku, „Kronika Miasta Poznania” 2001, nr 2, s. 235-237.
- Eugeniusz Goliński, Pomniki Poznania, Poznań 2001, s. 53-54.
Netografia:
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Stanisława_Mikołajczyka_w_Poznaniu
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Mikołajczyk
Fotografia:
- Tomasz Koryl
